Niepłodność może być powodowana przez wiele czynników. Dotyczą one zarówno kobiet, mężczyzn, jak i obojga partnerów jednocześnie. Poznanie przyczyn niepłodności jest kluczowym elementem leczenia – im więcej informacji zdobędzie lekarz, tym bardziej precyzyjną terapię będzie mógł wdrożyć. Skąd wynika niepłodność i jakie sposoby diagnostyki oraz leczenia można zastosować dla tej przypadłości?
Czym jest niepłodność?
Niepłodność została zdefiniowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako niemożność zajścia w ciążę, mimo regularnego współżycia partnerów przez okres jednego roku. Niepłodność jest stanem odwracalnym, tzn. możliwym do wyleczenia po podjęciu odpowiedniej terapii. Różni się tym samym od bezpłodności, czyli trwałej, niemożliwej do zmiany niezdolności do posiadania potomstwa.
Pierwszym etapem leczenia jest zawsze szczegółowa diagnostyka, czyli proces zmierzający do poznania przyczyn niepłodności. Przebiega różnie, w zależności od problemów konkretnej pary, jednak jej stałym elementem jest wywiad lekarski oraz badania diagnostyczne (np. obrazowe, takie jak USG czy laboratoryjne badanie stężenia hormonów).
Przyczyny niepłodności kobiet
Wśród najczęstszych przyczyn niepłodności po stronie kobiety diagnozuje się zaburzenia hormonalne. To właśnie układ endokrynologiczny steruje procesem owulacji (jajeczkowaniem), czyli momentem cyklu, kiedy dojrzała właśnie komórka jajowa przemieszcza się do jajowodu. Hormony są bardzo istotnym elementem nie tylko samej owulacji, ale też całego, szeroko rozumianego cyklu miesiączkowego.
Oprócz nieprawidłowości hormonalnych, za niepłodność po stronie kobiet mogą odpowiadać wady anatomiczne narządów rozrodczych oraz choroby tych organów. Wśród wad anatomicznych możemy wymienić niedrożność jajowodów lub nieprawidłowości w budowie macicy (np. macica przegrodzona). Problemem mogą być również różnego rodzaju zmiany patologiczne: guzy, mięśniaki, torbiele, polipy, czy zrosty. Do takich zmian można zaliczyć również ogniska endometriozy, czyli choroby, która objawia się rozrostem błony śluzowej macicy i przemieszczaniem się jej fragmentów poza narząd.
Przyczyny niepłodności mężczyzn
Podobnie jak u kobiet, przyczyną męskiej niepłodności mogą być zaburzenia hormonalne – związane z nieprawidłową syntezą testosteronu lub innych hormonów, inicjujących na przykład spermatogenezę. Najczęściej niepłodność jest jednak wynikiem nieprawidłowych parametrów nasienia, w tym niedostatecznej liczby plemników (oligospermii), oraz ich nieodpowiedniej ruchliwości (astenozoospermii). Problemem może być także nadmiar plemników o nieodpowiedniej budowie, czyli teratozoospermia. Jeśli natomiast w nasieniu nie ma plemników, mówimy o azoospermii.
Przyczyny niepłodności u mężczyzn są też nierzadko związane z urazami jąder. Mogą to być urazy mechaniczne, a także uszkodzenia będące efektem przebytych stanów zapalnych (np. powikłań po śwince). Obniżenie płodności mogą powodować także żylaki powrózka nasiennego – w dużym nasileniu wpływają na podwyższenie temperatury w jądrach, co zaburza proces spermatogenezy (rozwoju plemników). Żylaki można dziś leczyć nowoczesnym, małoinwazyjnym zabiegiem mikrochirurgicznym (z wykorzystaniem mikronarzędzi wprowadzanych przez nacięcie w pachwinie).
Diagnostyka niepłodności
W pierwszej kolejności stosuje się nieinwazyjne metody diagnostyczne, takie jak USG, czy też badanie krwi w kierunku wykrycia infekcji lub nieprawidłowości stężenia hormonów. W przypadku mężczyzn istotnym badaniem jest seminogram, czyli badanie nasienia.
W niektórych przypadkach konieczne mogą okazać się metody inwazyjne. Te nowoczesne są nie tylko bardzo bezpieczne, ale pozwalają też ograniczyć ingerencję w organizm do minimum. Zabiegi tego typu trwają zwykle kilkanaście minut, nie wymagają też hospitalizacji. Przykładem jest laparoskopia diagnostyczna, która polega na wprowadzeniu do jamy brzusznej mikronarzędzia chirurgicznego wyposażonego w kamerę. Nie otwiera się w tym przypadku powłok brzusznych – wystarczy kilkumilimetrowe nacięcie. Podobne narzędzie wprowadza się do dróg rodnych w trakcie zabiegu histeroskopii. Zabiegi te pozwalają wykryć zmiany patologiczne (takie jak mięśniaki, polipy) po zewnętrznej i wewnętrznej stronie narządów.
Jak leczy się niepłodność?
Laparoaskopię i histeroskopię wykorzystuje się – oprócz do diagnozowania schorzeń – także do ich leczenia. Mówimy wtedy o laparoskopii i histeroskopii operacyjnej. Do organizmu wprowadzane są w tym przypadku nie tylko mikorokamery, ale także narzędzia do precyzyjnej elektrosekcji. Pozwalają one precyzyjnie usunąć zmiany patologiczne różnego typu. Z ich pomocą można także pobrać materiał do badania histopatologicznego lub skorygować niektóre wady anatomiczne macicy o niewielkim nasileniu.
Męską niepłodność można leczyć – między innymi – przez laboratoryjne poprawienie jakości nasienia, czy zabiegi mikrochirurgiczne, takie jak wspomniany wcześniej zabieg usuwania żylaków, lub innowacyjna metoda ekstrakcji plemników z jąder (TESE).
Infekcje i zaburzenia hormonalne, czy niektóre choroby (np. wrogi śluz szyjkowy) leczy się farmakologicznie. Wśród skutecznych metod w walce niepłodnością warto wymienić także inseminację (wprowadzenie nasienia do dróg rodnych przy pomocy specjalnego cewnika) oraz zapłodnienie metodą in vitro. W niektórych przypadkach skutecznym lekarstwem może okazać się psychoterapia lub zmiana stylu życia – odstawienie używek, zmiana diety, czy ograniczenie stresu.