85 osób skazanych na śmierć, wiele aresztowań… do tej pory dokładnie nie wyjaśniono sprawy tzw. wielkiej wsypy w Kutnie. Co działo się na przełomie lutego i marca 1942 roku? Historię przybliża dr Jacek Saramonowicz.
W lutym i marcu 1942 roku Inspektorat Kutnowski ZWZ AK w wyniku licznych aresztowań został całkowicie rozbity. Aresztowano kilkadziesiąt osób zarówno z Kutna, jak i terenu całego inspektoratu. Większość z aresztowanych przewieziona została do więzienia w Inowrocławiu, a następnie sądzona była przez Wyższym Sądem Krajowym w Poznaniu, który swoje rozprawy prowadził na posiedzeniach wyjazdowych w Saksonii (Zwickau, Budziszyn, Drezno). Ogólnie spośród 181 znanych z imienia i nazwiska oskarżonych, 85 osób skazanych zostało na śmierć, z czego prawie połowę stanowili członkowie ZWZ z terenu Inspektoratu Kutno.
Do dziś sprawa tzw. wielkiej wsypy w Kutnie nie została dokładnie wyjaśniona. Pozostawione liczne relacje byłych członków ZWZ AK z terenu Kutna w tej kwestii są mało precyzyjne i często sprzeczne ze sobą. Ważnych informacji w tej sprawie dostarczają niemieckie dokumenty procesowe, choć i w tym przypadku nie można sobie pozwolić na formułowanie ostatecznych sądów.
W skład Inspektoratu Kutno wchodziły obwody: Kutno, Łęczyca, Gostynin, Koło a te dzieliły się na rejony np. Żychlin, Krośniewice. Od jesieni 1940 roku na czele Inspektoratu stał kpt. Jan Wojciechowski ps. „Janusz”, później dołączył do niego (jako zastępca) ppor. Zbigniew Kutnik ps. „Zbyszek”. Komendantem Obwodu Kutno był natomiast por. Bolesław Ślusarczyk ps. „Korab”, a jego zastępcą Jerzy Kałużny (absolwent gimnazjum im. J. H. Dąbrowskiego i student Wydziału Lotnictwa Politechniki Warszawskiej).
Wiosną 1941 roku kpt. Jan Wojciechowski (po krótkim aresztowaniu przez gestapo) samowolnie opuścił stanowisko inspektora i przeniósł się do Generalnego Gubernatorstwa. Latem w obawie przed aresztowaniem opuścił Kutno Bolesław Ślusarczyk. Komendant Okręgu na miejsce por. Janusza wyznaczył kpt. Jana Kopkę ps. „Kazimierz”, dotychczasowego szefa III oddziału w sztabie okręgu, który przybył do Kutna dopiero jesienią 1941 roku. Natomiast cały ciężar dowodzenia ZWZ w Kutnie przejął na siebie Jerzy Kałużny. Prężnie działał też Aleksander Kaniepień na terenie węzła kolejowego. Od czerwca 1941 roku funkcje komendanta obwodu Kutno pełnił już Jerzy Kałużny, a jego zastępcą był por. Maksymilian Bender ps. „Maben” (Związek Odwetu). Komendantem rejonu Kutno był natomiast ppor. Tadeusz Marlewski, a jego zastępcą pchor. Lucjan Malich (pochodzący z Bydgoszczy były student Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, ranny podczas bitwy nad Bzurą) oraz kpt. Jan Liedtke (kwatermistrz), Bronisław Szałowski (BIP i kolportaż prasy).