Choć perfekcjonizm często może być kojarzony z pozytywnymi cechami i tendencjami, to pod maską ambicji, wysokich standardów i rzetelności, kryją się wewnętrzny przymus bycia idealnym, lęk przed porażką oraz ciągłe niezadowolenie z siebie. Z czasem może to doprowadzić do wypalenia emocjonalnego, a nawet całkowitej utraty radości z życia. Jak go pokonać i zachować zdrowy balans?
Czym jest perfekcjonizm i jak się objawia?
Perfekcjonizm to tendencja do stawiania sobie (przede wszystkim) oraz innym nadmiernie wysokich wymagań oraz chęć osiągnięcia doskonałości we wszystkich aspektach życia. Najczęściej objawia się on:
- Silnym lękiem przed popełnieniem błędu lub porażką,
- Skrajną samokrytyką, nawet przy drobnych pomyłkach,
- Utożsamianiem swojej wartości od osiągnięć,
- Nadmiernym skupieniem na szczegółach i poprawkach,
- Poczuciem ciągłego niezadowolenia ze swojej pracy,
- Prokrastynacją wynikającą z lęku przed niedoskonałością,
- Trudnościami w podejmowaniu decyzji w obawie przed popełnieniem błędu,
- Porównywaniem się do innych,
- Nieumiejętnością odpoczywania bez poczucia winy.
Psychologowie podkreślają, mimo że takie podejście pozornie może motywować do realizacji celów, to w dłuższej perspektywie prowadzi do chronicznego stresu, niskiej samooceny i wielu innych poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Przyczyny perfekcjonizmu
Perfekcjonizm bardzo często swoje korzenie ma przede wszystkim w środowisku, z którego się wywodzimy. Dotyczy to zarówno środowiska rodzinnego, rówieśniczego, zawodowego. Wśród przyczyn tego stanu wyróżnia się natomiast m.in.:
Wychowanie i środowisko rodzinne
- Warunkową akceptację
- Ciągłą krytykę ze strony rodziców/opiekunów
- Przekazywanie nieświadomych wzorców
Edukacja i środowisko rówieśnicze
- Presję ocen i nauczycieli
- Rywalizację z innymi uczniami
Kultura organizacyjna i środowisko pracy
- Wysokie wymagania pracodawców
- Dynamiczne środowisko pracy i pracę pod presją
- Nastawienie na wyniki
Skutki perfekcjonizmu
Długo nieleczony perfekcjonizm może mieć poważne konsekwencje, zarówno dla zdrowia psychicznego, jak i fizycznego, do których zalicza się:
Wpływ na zdrowie psychiczne i emocjonalne
- chroniczny stres,
- napięcie psychiczne,
- obniżoną samoocenę,
- trudności z podejmowaniem decyzji,
- nadmierną zależność od opinii innych,
- huśtawki emocjonalne,
- rozdrażnienie,
- zniekształcenia poznawcze,
- zaburzenia lękowe i depresyjne,
- utratę poczucia własnej tożsamości,
- wypalenie emocjonalne.
Wpływ na zdrowie fizyczne
- zaburzenia snu,
- napięciowe bóle głowy,
- problemy ze strony układu trawiennego,
- osłabioną odporność,
- zaburzenia hormonalne,
- choroby psychosomatyczne.
Oprócz tego ma on niebagatelny wpływ na życie społeczne oraz zawodowe i może wywoływać:
Wpływ na funkcjonowanie w społeczeństwie
- trudności ze współpracą z innymi i delegowaniem zadań,
- izolacja w obawie przed oceną i ośmieszeniem,
- nadmierna analiza swoich zachowań i unikanie kontaktów, stwarzających ryzyko ośmieszenia się,
- trudności z przyjmowaniem krytyki.
Wpływ na funkcjonowanie w pracy
- brak motywacji w przypadku, gdy nie uda się osiągnąć perfekcyjnych wyników,
- trudności z rozpoczynaniem oraz kończeniem projektów (zwłaszcza dużych),
- unikanie nowych wyzwań w obawie przed niepowodzeniem,
- prokrastynacja.
Sprawdzone metody na perfekcjonizm
Choć perfekcjonizm nie jest prosty do zwalczenia, z pomocą odpowiednich strategii, to można się go całkowicie pozbyć. Osiągnięcie życiowej równowagi wymaga jednak świadomego podejścia do codziennych nawyków i często też zmiany swoich priorytetów. Oto lista praktycznych wskazówek, które mogą pomóc:
Uświadomienie sobie problemu
Pierwszym krokiem na drodze do zmiany jest przede wszystkim dostrzeżenie, że perfekcjonizm wpływa negatywnie na nasze codzienne funkcjonowanie. Na tym etapie warto postarać się zaakceptować taki stan rzeczy i być dla siebie wyrozumiałym.
Praca nad wewnętrznym dialogiem
Osoby zmagające się z perfekcjonizmem bardzo często są dla siebie surowe i krytyczne. By to zwalczyć, warto praktykować łagodniejszy, wspierający dialog wewnętrzny. Świetnie sprawdzi się przy tym zastępowanie schematycznych myśli myślami alternatywnymi – np. „muszę być idealny” na „robię tyle, ile mogę i to wystarczy”.
Nauka akceptacji błędów
Choć może być to niezwykle trudne, traktowanie błędów jako szansy na rozwój zamiast porażki pozwala budować odporność psychiczną. Warto przy tym po prostu dawać sobie je popełniać – również celowo. W ten sposób szybciej przyswoimy nowy sposób myślenia.
Proces terapeutyczny
Szczególnie pomocna może okazać się również terapia (zwłaszcza w nurcie poznawczo-behawioralnym). Pomoże zidentyfikować źródła perfekcjonizmu, przepracować lęk przed oceną i wykształcić nowe, zdrowsze schematy myślenia.
materiał partnera