Kodeks rodzinny i opiekuńczy dopuszcza możliwość unieważnienia małżeństwa oraz stwierdzenia jego nieistnienia. Przy czym są to dość skomplikowane procedury. Aby tego dokonać należy założyć sprawę sądową, która może potrwać nawet kilka lat.
Co istotne, do czasu uprawomocnienia się orzeczenia, w którym sąd uznaje małżeństwo za nieważne, zawarte małżeństwo korzysta z pełnej ochrony prawnej przyznawanej przez polskie prawo. Skutki unieważnienia małżeństwa co do stosunków małżeńskich, stosunków majątkowych małżeńskich oraz w sprawie małoletnich dzieci są takie same jak skutki przewidziane w tych kwestiach odpowiednio dla rozwodu – przepisy są analogiczne. Przy czym, należy odróżnić sprawę o ustalenie nieistnienia małżeństwa od sprawy o unieważnienie małżeństwa.
Zawarcie małżeństwa
Zgodnie z przepisami małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Jest to tzw. ślub cywilny. Dopuszczalne jest także złożenie oświadczenia o zawarciu związku małżeńskiego przed upoważnionym do tego duchownym. Zatem zgodnie z polskimi przepisami dot. małżeństwa, by zawarcie związku małżeńskiego było ważne, małżonkowie:
- muszą być obecni w miejscu zawierania małżeństwa,
- związek małżeński może zawrzeć tylko kobieta i mężczyzna,
- muszą złożyć zgodne oświadczenie woli o chęci zawarcia związku małżeńskiego,
- oświadczenie składane jest przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (lub przed upoważnionym duchownym)
Przeszkody małżeńskie
Powszechnie wiadomo, iż np. brat z siostrą nie mogą zawrzeć legalnego związku małżeńskiego, wynika to nie tylko z podstaw moralnych, czy społecznych, ale także prawnych. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje na tzw. przeszkody małżeńskie, które powodują, iż małżeństwo nie może zostać zawarte. Są to:
- wiek – małżeństwo musi być zawarte przez osoby pełnoletnie. Przy czym, sąd rodzinny może w wyjątkowych sytuacjach udzielić zgody na zawarcie ślubu przez kobietę w wieku 16-stu lub 17-stu lat, a okoliczności faktyczne zawarcia małżeństwa wskazują, iż małżeństwo będzie zgodne z dobrem rodziny – najczęściej dotyczy to sytuacji, w której taka niepełnoletnia kobieta spodziewa się dziecka,
- ubezwłasnowolnienie – osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie może zawrzeć legalnego małżeństwa, zakaz ten nie odnosi się z kolei do osób częściowo ubezwłasnowolnionych,
- choroba psychiczna/niedorozwój umysłowy- zawarcie małżeństwa jest niedozwolone przez osobę chorą psychicznie lub dotkniętą znacznym niedorozwojem umysłowym. Jednak dozwolone jest zawarcie małżeństwa przez taką osobę, gdy stan jej zdrowia/ stan psychiczny nie zagraża małżeństwo oraz przyszłym ewentualnym dzieciom urodzonym z tego związku- w takim wypadku sąd rodzinny może zezwolić na zawarcie takiego małżeństwa,
- bigamia – małżeństwa kategorycznie nie może zawrzeć osoba, która pozostaje we wcześniejszym związku małżeńskim, a także w trakcie postępowania rozwodowego, zawarcie kolejnego małżeństwie dozwolone jest dopiero po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego,
- pokrewieństwo/powinowactwo – małżeństwa nie mogą zawrzeć osoby spokrewnione ze sobą w linii prostej lub będące rodzeństwem, a także powinowaci w linii prostej. Co ważne, sąd może w szczególnych sytuacjach wydać zgodę na zawarcie małżeństwa osób spowinowaconych.
- przysposobienie (adopcja) – osoby będące stroną przysposobienia tj. przysposabiający (rodzic) i przysposobiony (dziecko) nie mogą zawrzeć legalnego związku małżeńskiego, bowiem przez przysposobienie traktuje się ich tak, jakby byli spokrewnieni na linii rodzic- dziecko, mowa tu zarówno o przysposobieniu pełnym, jak i niepełnym.
Unieważnienie a stwierdzenie nieistnienia małżeństwa
W przypadku, gdy konkretne osoby zawrą związek małżeński, mimo występowania którejś z wymienionych przeszkód małżeńskich, będzie to stanowić podstawę żądania unieważnienia małżeństwa. Prawo do takiego żądania mają małżonkowie, a w niektórych przypadkach każdy kto ma w tym interes prawny (dokładnie co do każdej przeszkody jest to opisane w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym). Przy czym, w świetle prawa, małżeństwo zawarte w którąś z przeszkód dalej będzie istniało w obrocie prawnym. Można je jedynie unieważnić, ale nie można stwierdzić, iż nigdy nie istniało.
Przepis art. 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, że jeżeli mimo niezachowania przepisów artykułu poprzedzającego został sporządzony akt małżeństwa, każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa. Taki zapis wskazuje na szeroką legitymację czynną, bowiem wszcząć sprawę o stwierdzenie nieistnienia małżeństwa może każdy, kto ma w tym interes prawny. Interesem tym mogą być np. sprawy spadkowe, alimentacyjne czy inne sprawy majątkowe.
Nieistnienie małżeństwa – kiedy?
Powyżej wskazano przepis regulujący kiedy dochodzi do skutecznego zawarcia małżeństwa. Jeśli któraś z przesłanek nie zostanie spełniona, będą istniały podstawy do ustalenia nieistnienia tego małżeństwa. Będzie tak wtedy, gdy:
- małżonkowie zawierający małżeństwo byli tej samej płci,
- oświadczenie o wstąpienie w związek małżeński nie było złożone jednocześnie,
- oświadczenia zostały złożone przed osobą, która nie była kierownikiem urzędu stanu cywilnego (inny tryb w przypadku zawarcia ślubu kościelnego),
- małżonkowie złożyli oświadczenie, ale o odmiennej treści niż wstąpienie w związek małżeński,
- osoba, która złożyła oświadczenie za jednego z małżonków, nie była poprawnie umocowana do tej czynności.
Sprawa sądowa o stwierdzenie nieistnienia małżeństwa
Aby wszcząć sprawę o stwierdzenie nieistnienia małżeństwa należy złożyć odpowiednio przygotowany pozew. Pozew ten składa się w we właściwym sądzie okręgowym – sądzie, w którego okręgu małżonkowie mieli wspólne miejsce zamieszkania. Opłata od pozwu o ustalenie nieistnienia małżeństwa wynosi 200 zł, można ją opłacić przelewem na konto sądu lub zakupić znaki opłaty sądowej w kasie sądu. W pozwie należy zawrzeć żądanie główne tj. ustalenie nieistnienia małżeństwa małżonków X i Y z podaniem imienia i nazwiska i datą zawarcia przez nich małżeństwa. W uzasadnieniu trzeba podać konkretne powody przemawiające za uznaniem powództwa, należy także dołączyć dowody na poparcie swoich twierdzeń. Pozew musi być własnoręcznie podpisany.
Stroną postępowania o ustalenie nieistnienia małżeństwa może być też prokurator, który ma także uprawnienie do wszczęcia tego typu sprawy.
Źródło: https://poznanrozwod.pl/