11 grudnia 2020 roku odbyła się promocja 24 tomu Kutnowskich Zeszytów Regionalnych wydanych przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej w ramach zadania publicznego pn. „Przygotowanie i publikacja Kutnowskich Zeszytów Regionalnych, tom 24” przy wsparciu finansowym Prezydenta Miasta Kutno i Powiatu Kutnowskiego. Tym razem wyjątkowo, bo online na facebooku TPZK.
Przetaczająca się przez świat pandemia rzuciła cień na tegoroczną działalność TPZK. Wielokrotnie zadawaliśmy sobie pytanie – czy damy radę wydać w tym roku kolejny tom Kutnowskich Zeszytów Regionalnych? Sytuacja epidemiologiczna nastręczała nam mnóstwa problemów – zarówno finansowych, jak i logistycznych. Na szczęście udało się zachować ciągłość naszej sztandarowej publikacji.
W tym roku przypadło mi w udziale zaprezentowanie Państwu i omówienie kolejnego już, 24. tomu Kutnowskich Zeszytów Regionalnych. Na moim miejscu powinna siedzieć, tak samo jak i w zeszłym roku – niezastąpiona Grażyna Baranowska, redaktor naczelna naszych zeszytów. Nikt inny, tak jak ona nie potrafi w tak piękny, poetycki, literacki sposób mówić o książkach, publikacjach, artykułach, czarować słowem, wprowadzać w nastrój. Nigdy jej w tym nie dorównam i nawet nie będę próbować. Chciałybyśmy z tego miejsca serdecznie Panią Grażynę pozdrowić i życzyć szybkiego powrotu do zdrowia – kolejna publikacja TPZK, do której się przymierzamy bez niej się nie uda.
Tom tradycyjnie dzieli się na części – tym razem jest ich sześć. Pierwszą część, czyli studia i opracowania historyczne otwierają dwa artykuły o tematyce stosunkowo nieczęsto pojawiającej się na naszych łamach – zagadnienia z dziedziny geologii czy szeroko pojętej techniki należą raczej do rzadkości.
Pierwszy z nich to część pierwsza obszernej pracy naukowej poświęconej geologicznej historii ziemi kutnowskiej autorstwa Marcina Łojka – absolwenta Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pracę magisterską pod tytułem „Wgłębna budowa geologiczna Niżu Polskiego w rejonie struktury Kutna (centralna część antyklinorium śródpolskiego)” obronił on w 2011 roku, uzyskując tytuł magistra geologii, ze specjalizacją stratygraficzno-poszukiwawczą. Jest autorem kilku publikacji naukowych, w tym o geologii Kutna. Od 10 lat pracuje w zagranicznych firmach naftowych.
Ze względu na piętrowość budowy geologicznej rejonu Kutna, praca podzielona została na trzy oddzielne artykuły, które ukazywać się będą w kolejnych tomach KZR. W tym tomie przedstawione zostały najstarsze dzieje rejonu Kutna – podłoże prekambryjskie i kompleks przeddewoński, czyli czasy odległe o 419-541 milionów lat. Dodatkowo artykuł jest wzbogacony o liczne kolorowe mapy i ryciny obrazujące zmiany zachodzące na ziemi – dzielenie się kontynentów, ich przemieszczanie się na przestrzeni tych lat.
Następny artykuł – „Melioracja i budownictwo wodne na terenie powiatów kutnowskiego i łęczyckiego. Rys historyczny” to kompendium wiedzy z zakresu melioracji i budownictwa wodnego, dedykowane obszarowi powiatów kutnowskiego i łęczyckiego, autorstwa Andrzeja Gontarka – absolwenta Wydziału Melioracji Rolnych na warszawskim SGGW, wieloletniego pracownika lokalnych branżowych instytucji, m.in. Przedsiębiorstwa Wodno-Melioracyjnego w Kutnie, jak i kutnowskiego SANEPIDu. Opracowanie obejmuje ponad 70 lat działalności branży melioracyjnej. Skrótowo jest tu opisana ta dziedzina w czasach zaborów, dwudziestolecia międzywojennego i podczas drugiej wojny światowej, szczegółowo już zaś czasy po 1945 roku.
Trzeci artykuł, którego autorkami są panie Urszula Weber-Król i Elżbieta Słabik – „Dzieje hr. Mikorskich ze Słubic oraz ich związek z żychlińskim rodem Blejsonów” jest opowieścią osadzoną w historycznych granicach powiatu gostynińskiego, rozgrywającą się w dwóch płaszczyznach. Pierwsza dotyczy dziejów czterech pokoleń rodu hrabiów Mikorskich – właścicieli majątku Słubice w powiecie płockim, druga − powiązań „zwykłej” żychlińskiej rodziny Blejsonów z francuską arystokratką, późniejszą hrabiną Mikorską.
W kolejnym opracowaniu odtworzona została historia salezjańskiego ruchu ewangelizacyjnego „Saruel”, który zrodził się w Woźniakowie po 1989 roku, a następnie ogarnął zasięgiem niemal całą Polskę. Autorzy artykułu – dr Adam Matyszewski i dr Paweł Braszczyński – zadbali, by nie pominąć żadnego aspektu tego wielowymiarowego zjawiska. Opisali jak doszło do zawiązania się wspólnoty i formacji, jakie prowadzono działania integracyjne, wychowawcze i ewangelizacyjne. Artykuł dodatkowo zawiera bardzo bogatą galerię zdjęć, dokumentującą wszelkie działania „Saruela”.
Kolejny dział zeszytów to „Pamiętniki – wspomnienia – biografie”.
Otwiera go pozycja szczególnie nam bliska, albowiem jej autorem jest sam Stefan W. Talikowski – postać, która zainicjowała powstanie w 1972 roku Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej i przez pierwszych osiem lat jego istnienia pełniła funkcję prezesa. W przypadającą w bieżącym roku 40. rocznicę śmierci Stefana Talikowskiego, prezentujemy przedruk wybranych fragmentów dziejów rodu Talikowiczów-Talikowskich, które Stefan Talikowski zaczął spisywać w 1963 roku. Ta fascynująca lektura przeniesie Państwa w luksusowy świat warszawskich elit przełomu XIX i XX wieku, który przestał istnieć wraz z wybuchem obu wojen światowych.
Kolejne materiały są poniekąd pokłosiem zeszłorocznej, skądinąd nagłośnionej przez nas rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego i akcji oznaczania powstańczych grobów. Bożena Gajewska przybliży nam postać Ludwiki Pychińskiej, warszawianki, uczestniczki Powstania Warszawskiego, a po wojnie nauczycielki kutnowskich szkół. Dzięki uprzejmości syna Pani Ludwiki, mogliśmy w tym tomie zamieścić także jej wspomnienia z oblężonej Warszawy spisane wiele lat po tym tragicznym zrywie.
Zapis wojennych losów odnajdziecie Państwo także w kolejnych materiałach biograficzno-wspomnieniowych. Julita Szczepankiewicz przybliży postać Sola Rosenkranza – ocalałego z Holokaustu Żyda z Krośniewic, któremu cudem udało się uniknąć wywózki do obozu zagłady w Kulmhof, czyli w Chełmnie nad Nerem. Sol po wojnie zamieszkał w Stanach Zjednoczonych, i mimo, że od rodzinnych Krośniewic dzieliły go tysiące kilometrów, to nadal pielęgnował pamięć o ofiarach krośniewickiego getta.
Kolejna pozycja to wspomnienia Sola Rosenkranza, przetłumaczone z amerykańskiej odmiany języka angielskiego. Obejmują one lata 1939-1946. Dowiadujemy się z nich jak wyglądały pierwsze dni września 1939 roku, kiedy do Krośniewic dotarły wojska niemieckie, jak naziści odnosili się do mieszkańców miasteczka wyznania mojżeszowego, o stworzeniu getta i o tym jak całą dwutysięczną żydowską ludność Niemcy postanowili stłoczyć na jednej ulicy. Razem z Solem uciekniemy z getta tuż przed jego likwidacją. Przez Łódź trafimy do Piotrkowa Trybunalskiego, do obozu pracy, a stamtąd w 1945 roku zostaniemy wysłani do niemieckiego Buchenwaldu i do Austrii. Przeżyjemy bombardowania alianckich samolotów, zachorujemy na tyfus. Ale też stopniowo będziemy odnajdywać członków rodziny, a także spotkamy przyszłą żonę Sola, Salę, z którą w 1946 roku popłyniemy do Nowego Jorku, żeby tam zacząć życie od nowa. Z ośmioma dolarami w kieszeni…
Nie lada gratką dla pasjonatów II wojny światowej, będzie artykuł, który odkrywa nieznaną kartę dziejów Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, utworzonej w Syrii 80 lat temu. Autorka – Urszula Weber-Król – dotarła do bezcennych fotografii, dokumentów i materiałów, na podstawie których powstała epicka opowieść o kapralu Stefanie Zarzyckim, synu przedsiębiorcy budowlanego z Żychlina – bohaterze spod Tobruku, Gazali i Minervino.
Ostatni artykuł tego bloku tematycznego jest prawdziwą niespodzianką, którą sprawiła nam pani Elżbieta Pajor z kutnowskiego archiwum państwowego. Jego bohater – ppłk Julian Paweł Dadlez – postarał się, aby zapamiętano go jako artystę malarza i animatora życia kulturalnego Olsztyna, gdzie osiadł po wojnie. W istocie jednak, ów oficer zawodowy Wojska Polskiego przez 30 lat pełnił służbę wojskową. W latach 1932-1938 był zastępcą dowódcy 37 Pułku Piechoty Ziemi Łęczyckiej. Właśnie z tego okresu pochodzą jego sensacyjne „notatki pamiętnikarskie”, dzięki którym możemy poznać realia życia w kutnowskich koszarach i środowisku pułkowym. Z artykułu dowiemy się jak Dadlez postrzegał dowódców, organizację pułku, w jakich był relacjach i czy zawsze były one poprawne.
Rozdział „Szkice – eseje” zawiera trzy artykuły.
Esej autorstwa pana Grzegorza Stemplewskiego pt. „Fotograf z Dąbrowic” zainspirowany zbiorem starych fotografii to pełna ciepła i nostalgii wyprawa do przeszłości, do świata, którego klimat wydobywany jest z detali i pojedynczych ujęć. Kim był fotograf, który wykonywał przed wojną zdjęcia w Dąbrowicach? Kim są osoby sfotografowane? W jakich okolicznościach zdjęcia powstały, w jakim przedziale czasowym i jaki mają związek z rodziną Autora? Autor opisał tu proces poszukiwania odpowiedzi na postawione pytania, który sprawiał większą radość niż satysfakcję, niż samo uzyskanie w końcu tej odpowiedzi.
O kolejnym artykule ciężko będzie mi coś powiedzieć, bo nie łatwo jest mówić o sobie, a to właśnie ja go popełniłam… Artykuł pt. „U Górskich w Leszczynku znów będzie bal” poświęcony jest obiektowi, o którym można powiedzieć, że ten rok należał do niego, w tym roku otrzymał drugie życie. Leszczynek – niewielka wieś położona tuż za granicami administracyjnymi Kutna, większości mieszkańców tego miasta i okolicy, a i zainteresowanym tematyką rekonstrukcji historycznej z całej Polski i zagranicy, kojarzy się przede wszystkim z organizowaną od 2010 roku w jeden z wakacyjnych weekendów Odyseją Historyczną, czyli jednym z największych i najciekawszych zlotów grup rekonstrukcyjnych w kraju. Wówczas na terenie parku wokół Ośrodka Kultury Gminy Kutno odbywa się swoista podróż w czasie.
Na każdym kroku, w zależności od dioramy, przy której akurat się przystanie, można przenieść się do innej epoki – od czasów starożytnych po współczesność. A pośród tego całego zamieszania znajduje się, do niedawna jeszcze niszczejący, obdrapany budynek – dwór szlachecki, jakich wiele w okolicy, którego mury niejednokrotnie stanowiły scenografię do dioram. Jednak gdyby jego mury potrafiły mówić, mogłyby podzielić się wieloma interesującymi historiami – opowiedzieć o losach kolejnych jego właścicieli, ich radościach i smutkach, cierpieniach w chorobach, niewiernych żonach, miłosnych dramatach prowadzących do targnięcia się na własne życie, rozpaczy rodziców po stracie dziecka, wyprawianych z rozmachem balach… I właśnie o tych wydarzeniach pokrótce w swoim artykule wspomniałam, opisując kolejnych właścicieli majątku w Leszczynku – począwszy od Górskich herbu Bożawola, a kończąc na Perkowskich.
Tematykę religijną zeszytów kontynuuje szkic autorstwa proboszcza ks. dr. Jerzego Swędrowskiego poświęcony postaci świętego Wawrzyńca – diakona i męczennika, patrona kutnowskiej parafii. Ksiądz Swędrowski przybliżył nam tu postać św. Wawrzyńca, jego męczeństwo, tworzenie się kultu jego osoby. Opisał też pokrótce historię kutnowskiego kościoła oraz to, czemu akurat Wawrzyńca wybrano na jego patrona.
W rozdziale „Materiały – dokumenty” mamy jeden krótki artykuł autorstwa pana Kazimierza Ciążeli. Nawiązuje on do pułkowej tradycji organizacji „Krąg Rodzin Wojskowych 37 PP”, założonej w 2010 roku przez potomków kadry oficerskiej i podoficerskiej 37 pułku. Dziesięcioletni okres istnienia „Kręgu” przeszedł do historii. Kazimierz Ciążela opisuje, jak tzw. pułkowe dzieci dążyły do postawienia w Kutnie pomnika poświęconego 37 PP, na jakie trudności natrafiły i dlaczego finał tych zabiegów był taki, a nie inny.
Tom zamykają omówienia dwóch książek. Autorką pierwszej jest Jolanta Ewa Leśniewska, która popełniła biografię Jana Gotlieba Blocha, finansisty i przemysłowca. Autorka wykorzystała nieznane wcześniej źródła archiwalne. Przedstawia Blocha jako pioniera bankowości polskiej, przemysłowca, przedsiębiorcę i ekonomistę, inicjatora I Pokojowej Konferencji w Hadze oraz kandydata do pierwszej Pokojowej Nagrody Nobla. Druga omówiona tu pozycja to „Gdzie odszedł młody podchorąży… 50 lat po dyplomie” pod redakcją dr Karola Koszady i dr Elżbiety Świątkowskiej.
Tom zamyka zwyczajowo kronika Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej za rok 2019, którą spisała Elżbieta Żółtowska, sekretarz zarządu TPZK.
I to by było na tyle, jeśli chodzi o zawartość najnowszego, 24. tomu Kutnowskich Zeszytów Regionalnych. Mamy nadzieję, że taki skrótowy opis tej zawartości rozbudzi w Państwu ciekawość i sprowokuje do sięgnięcia po publikację i zagłębienia się bardziej szczegółowo w jej treść.
Publikację naszych „Zeszytów” od początku wspierali i wspierają mecenasi kultury i sponsorzy. Jednak wydawanie Zeszytów drukiem nie byłoby możliwe, gdyby nie samorząd naszego miasta i powiatu. Zarówno Prezydent Miasta Kutno, jak i Powiat Kutnowski współfinansowali wydanie wszystkich 24 tomów. To są niezawodni partnerzy TPZK, którzy rozumieją sens przygotowywania i publikowania KZR. Wszystkim, którzy przyczynili się do wydania tego tomu, szczególnie autorom artykułów, serdecznie dziękuję w imieniu Zespołu Redakcyjnego i zarządu TPZK.
Aleksandra Szafrańska-Dolewska
Członek zespołu redakcyjnego KZR
