16 maja 2023 roku gościliśmy w Kutnie ponad 30 członków Stowarzyszenia Potomków Żydowskich Centralnej Polski (Association of Descendants of Jewish Central Poland), którzy teraz, w maju, odwiedzają miasta i miasteczka centralnej Polski takie jak Włocławek, Żychlin, Krośniewice, Dąbrowice, Kowal, Gąbin, Gostynin, Izbica Kujawska, Lubień Kujawski, Koło, Lubraniec, Kłodawa, Przedecz, Brześć Kujawski.
Jest to historyczna wizyta dla nas, mieszkańców Kutna, bo możemy spotkać się z Potomkami polskich Żydów z niedalekich miast i miasteczek. Ogromnie się cieszymy z przyjazdu Potomków kutnowskich Żydów, którzy przybyli z różnych stron świata (USA, Kanady, Australii, Izraela, Holandii, Wielkiej Brytanii i innych krajów). To ogromny zaszczyt, ale i radość gościć Potomków w naszym mieście, Kutnie, które było domem ich Przodków. W mieście, w którym przez ponad 500 lat Polacy i Żydzi wspólnie tworzyli historię, gospodarkę i kulturę. Powitaliśmy ich słowami: to także Wasze miasto! Szalom!
Wizytę w Kutnie członkowie Stowarzyszenia Potomków Żydów Centralnej Polski rozpoczęli w siedzibie Urzędu Miasta Kutno powitani przez Zastępcę Prezydenta Zbigniewa Wdowiaka. Odwiedzili kutnowski oddział Archiwum Państwowego w Płocku, Muzeum Regionalne w Kutnie, Miejską i Powiatową Bibliotekę Publiczną w Kutnie oraz II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kasprowicza w Kutnie. Potomkowie odwiedzili groby swoich bliskich na cmentarzu żydowskim w Kutnie. Choć nie ma na cmentarzu nagrobków (macew), to jest to miejsce, na którym od kilkuset lat pochowani są żydowscy mieszkańcy Kutna.
Kilka osób udało się z wizytą do Krośniewic. W tę podróż zabrał ich przedstawiciel Urzędu Miasta Krośniewice, a jednocześnie znany krośniewicki regionalista Adam Mikołajczyk. Napiszemy o tej wizycie szerzej w osobnej relacji.
Po sentymentalnej podróży ulicami Kutna, spotkaliśmy się wieczorem i rozmawialiśmy o współpracy polsko-żydowskiej, żydowsko-polskiej i dialogu w sprawie pamięci historycznej. Spotkanie zostało zorganizowane przez Fundację Forum Dialogu. Uczestniczyli w nim członkowi Stowarzyszenia Potomków Żydowskich Centralnej Polski (Association of Descendants of Jewish Central Poland) oraz osoby z miasta i miasteczek, które już działają w dziedzinie ochrony dziedzictwa żydowskiego i chcą prowadzić dialog w sprawie pamięci historycznej. Spotkanie moderowała Hanna Gospodarczyk reprezentująca Fundację Forum Dialogu, towarzyszyły jej prof. Marysia Galbraith – jedna z założycielek Stowarzyszenia Potomków Żydowskich Centralnej Polski i Bożena Gajewska – Liderka Dialogu.
Prof. Marysia Galbraith reprezentowała Stowarzyszenie Potomków Żydowskich Centralnej Polski. Jest antropologiem, wykładowcą, garncarzem. Profesor Marysia Galbriath pracuje w New College i na Wydziale Antropologii Uniwersytetu w Alabamie. Jej obszary specjalizacji to tożsamość narodowa i etniczna, Europa Środkowa (zwłaszcza Polska), globalizacja, integracja europejska, antropologia psychologiczna oraz kreatywność i sztuka (zwłaszcza ceramika). Jej obecne badania dotyczą dziedzictwa żydowskiego w Polsce.
Hanna Gospodarczyk, która moderowała nasze spotkanie, reprezentuje Fundację Forum Dialogu. Jest antropolożką i arabistką. Zawodowo zajmuje się koordynacją projektów kulturalnych i historycznych, uczestniczyła też w badaniach naukowych na temat pamięci o żydowskich społecznościach w Małopolsce.
Spotkanie otworzył gość specjalny Yechoshua Ellis – amerykański rabin pracujący w Polsce. Yechoshua Ellis od 2015 roku jest rabinem pomocniczym Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.
Nasi goście opowiadali o sobie, o losach swoich rodzin, które w większości były tragiczne. Rozmawialiśmy o trudnościach, jakie napotykamy w dialogu polsko-żydowskim i żydowsko-polskim.
Historia kutnowskich Żydów ma ponad 500 lat i trwa. A obecność „członków Stowarzyszenia Potomków Żydowskich Centralnej Polski, którzy są stąd” w Kutnie świadczy o tym, że wyrażają wolę współpracy z nami. Nasza obecność na spotkaniu także o tym świadczy. Daje to nadzieję na wspólne działania w obszarze pamięci historycznej.
Na zakończenie spotkania profesor Leon Zamość poprosił Hannę Gospodarczyk o odczytanie wiersza Antoniego Słonimskiego pt. „Elegia miasteczek żydowskich”:
Elegia miasteczek żydowskich
Nie masz już, nie masz w Polsce żydowskich miasteczek,
W Hrubieszowie, Karczewie, Brodach, Falenicy
Próżno byś szukał w oknach zapalonych świeczek,
I śpiewu nasłuchiwał z drewnianej bóżnicy.
Znikły resztki ostatnie, żydowskie łachmany,
Krew piaskiem przysypano, ślady uprzątnięto
I wapnem sinym czysto wybielono ściany
Jak po zarazie jakiejś lub na wielkie święto.
Błyszczy tu księżyc jeden, chłodny, blady, obcy,
Już za miastem na szosie, gdy noc się rozpala,
Krewni moi żydowscy, poetyczni chłopcy,
Nie odnajdą dwu złotych księżyców Chagala.
Te księżyce nad inną już chodzą planetą,
Odfrunęły spłoszone milczeniem ponurym.
Już nie ma tych miasteczek, gdzie szewc był poetą,
Zegarmistrz filozofem, fryzjer trubadurem.
Nie ma już tych miasteczek, gdzie biblijne pieśni
Wiatr łączył z polską piosnką i słowiańskim żalem,
Gdzie starzy Żydzi w sadach pod cieniem czereśni
Opłakiwali święte mury Jeruzalem.
Nie ma już tych miasteczek, przeminęły cieniem,
I cień ten kłaść się będzie między nasze słowa,
Nim się zbliżą bratersko i złączą od nowa
Dwa narody karmione stuleci cierpieniem.
1947
Późnym wieczorem, przed wyjazdem, Potomkowie obejrzeli wystawę „Byli naszymi sąsiadami – kutnowscy Żydzi”.
Autorką fotografii z powitania członków Stowarzyszenia Potomków Żydów Centralnej Polski polskich Żydów przez Zastępcę Prezydenta Miasta Kutno Zbigniewa Wdowiaka w siedzibie UM Kutno jest Bożena Gajewska
Autorem fotografii z sentymentalnej podróży po Kutnie jest Paweł Pisarski.
Autorem fotografii ze spotkania w siedzibie Kutnowskiego Domu Kultury jest Adam Pietrusiak.
Autorem filmu z wizyty Stowarzyszenia Potomków Żydów Centralnej Polski jest Rafał Owczarek.
Bożena Gajewska
Liderka Dialogu
